Chủ đề lương ở Nhật là một trong những chủ đề nóng hổi suốt các năm gần đây. Trên các diễn đàn xã hội hay trên truyền hình tivi, các tin tức liên quan đến mặt bằng lương hay vật giá luôn thu hút một lượng xem khổng lồ.
Suốt 20 năm nay, mặt bằng lương của Nhật không hề tăng so sánh với các nước thuộc nhóm G7. Từ đó, ta phải thừa nhận rằng Nhật đang tụt hậu liên tục. Vậy câu hỏi đặt ra là “tại sao lương của các doanh nghiệp Nhật mãi “dậm chân tại chỗ”?.
Gần đây, Hoa có nghị luận với chồng về một nước Nhật có thu hút được nhân tài hay không? Với Hoa thì Hoa cho rằng Nhật đã đi sai trong tình hình lãi ngân hàng tăng, đồng yên giảm và chính phủ đang khuyến khích tăng lương như hiện nay. Để rõ hơn ý này, Hoa liệt kê ra 2 nguyên nhân chủ yếu:
Nội dung chính
1. Lựa chọn sử dụng lao động nước ngoài giá rẻ thay vì tăng lương
Đứng trước tình trạng thiếu hụt lao động trong 13 ngành mà điều kiện lao động khắc nghiệt, người Nhật không muốn làm thì các doanh nghiệp Nhật thay vì tăng lương lại lựa chọn việc tuyển lao động chân tay nước ngoài rẻ hơn / hoặc du học sinh thay lao động. Lựa chọn này đã dẫn đến có 330.000 Thực tập sinh kĩ năng và 110.000 Kĩ năng đặc định (2022).
Việc sử dụng lao động này giải quyết vấn đề ngắn hạn cho Nhật, lao động thì sử dụng rẻ – người thì trẻ- vài năm rồi cho về nước. Nhưng nó dẫn đến tình trạng mức lương mãi không tăng được. Mức sống của người Nhật không khá hơn trong gần 30 năm qua kể từ khi bong bóng kinh tế nổ cuối 89- đầu 90. Chế độ thực tập sinh kĩ năng cũng ra đời năm 1993, trong bối cảnh kinh tế Nhật đang đi xuống! Và giờ vẫn đang đi xuống.
2. Thị trường cạnh tranh khắc nghiệt dẫn đến phải giảm chi phí nhân công.
99.7% doanh nghiệp Nhật được phân loại là vừa và nhỏ. Những doanh nghiệp này đang là động lực quay bánh xe kinh tế Nhật. Nhưng vì Nhật Bản có khá ít các doanh nghiệp tài phiệt lớn và về mặt tương đối các doanh nghiệp lớn ít nên các doanh nghiệp vừa và nhỏ lại càng cạnh tranh nhau “khốc liệt” hơn.
Để đạt được ưu thế khi cạnh tranh với đối thủ, các doanh nghiệp nhỏ này sẽ giảm giá thành hàng hóa bán ra. Vì vậy dẫn đến hậu quả rằng thay vì tăng giá, tăng lương thì họ cần mẫn giảm giá thành, cắt giảm chi phí, giảm lương nhân viên – duy trì mức chi phí không đổi bằng việc thuê người nước ngoài giá rẻ trong điều kiện kinh doanh khắc nghiệt. Điều này lại càng dẫn đến việc Nhật khó tăng lương và phải thu hút lao động giá rẻ làm việc người Nhật không muốn làm.
Lối đi nào để Nhật Bản thu hút lao động trí tuệ, cấp cao như Mỹ, Singapore…?
Thật là khó vì cơ cấu xã hội và kinh tế đã thế rồi. Giờ chỉ còn cách tự động hoá bằng máy móc nhiều hơn – giảm lao động chân tay cần tuyển – tăng lương cho người đang làm, thu hút nhân tài cao cấp thực sự bằng các visa và điều kiện đãi ngộ tốt hơn hẳn bây giờ. Và, Chế độ Thực tập sinh kĩ năng (技能実習制度) nên thay thế bằng Kĩ năng đặc định (特定技能). Như vậy cũng là một bước đệm táng lương cho người lao động và chọn lọc nhân lực chất lượng hơn.
Trên đây là cách nhìn của Hoa về mặt bằng lương Nhật Bản nhìn chung trong nhiều năm nay.
